Walczyła z trzema armiami jednocześnie: dlaczego Ukraina obchodzi dzień powstania UPA

83 lata temu Ukraińska Generalna Rada Wyzwolenia (UHWR) zdecydowała, że ​​nadszedł czas na utworzenie grup bojowych, które stawiałyby opór nazistowskim Niemcom i komunistycznej Rosji-SRR. Focus postanowił porozmawiać o OUN-UPA, gdyż działalności rebeliantów do dziś towarzyszą mity, które zostały zdyskredytowane w ZSRR. Informacje zawarte w artykule opierają się na badaniach Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej (UIPP).

OUN to organizacja ukraińskich nacjonalistów, która powstała w lutym 1929 roku i działała w czasie, gdy Ukraina została rozwiązana między obydwoma państwami. Polska kontrolowała regiony zachodnie, prowadząc politykę pacyfikacyjną. Związek Radziecki kontrolował resztę ziem ukraińskich, organizując Hołodomor i wstrząsając ukraińską inteligencją. W takich okolicznościach pojawiła się OUN, która w 1940 roku została podzielona na dwie gałęzie: OUN (b) i OUN (M).

14 października 1942 roku na bazie OUN (b) utworzono oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii. Oddział UPA Roman Szuchewycz (pseudo „Taras Czuprynka”), w którym agent ZSRR zginął w 1950 r. Następnie dowódcą został Stepan Bandera. Tym samym bojownicy OUN-UPA walczyli z trzema przeciwnikami, którzy nie uznawali prawa Ukraińców do własnego państwa na swojej ziemi. Pierwszym przeciwnikiem są władze polskie, drugim niemieccy naziści, trzecim armia i NKWD (KGB) ZSRR.

„Ukraińska Powstańcza Armia to największa podziemna armia Europy II wojny światowej, która najdłużej zdobyła niepodległość kraju” – wyjaśnia autor edukacyjnego kanału YouTube Darko Girna. Pierwszym polem działania bojowników OUN jest terytorium Ukrainy, które w ciągu 20-30 lat przeszło w ręce Polski na mocy Układu Warszawskiego (kwiecień 1920 r. ). Ukraińcy organizowali certyfikaty (akcję siłową) przeciwko przedstawicielom polskiego rządu.

Prasę relacjonowało trzech agentów: napad na pocztę, zabójstwo sekretarza Konsulatu ZSRR we Lwowie i agenta NKWD Aleksieja Majłowa oraz ministra MSW Bronisława Perckiego (przeprowadziła pacyfikację). Historyk Jarosław Grycak oszacował, że w latach 1921–1939 wyeliminowano 63 osoby – wrogów zewnętrznych i wewnętrznych. Działania UPA podczas II wojny światowej szczegółowo opisuje portal IPN.

Wskazuje się, że celem bojowników UPA było utworzenie niepodległego państwa ukraińskiego. Pierwsze jednostki bojowe pojawiły się na okupowanym przez hitlerowców terenie Wołynia, później – w Galicji, Polesie, części Podola. Tragedia wołyńska w 1943 r. na terenie Wołynia i sąsiednich obwodów zaostrzyła starcia pomiędzy Ukraińcami i Polakami, którzy zajęli te same ziemie. Rozpoczęły się wzajemne ataki i morderstwa, w wyniku których po obu stronach zginęło cywilów.

Na Wołyniu, w Galicji, w Chołmszczynie wydarzenia, które Ukraina nazywa „tragedią wołyńską”, a w Polsce – „masakrą”. Dokładna liczba zabitych po obu stronach nie jest znana: Polska mówi o 50 tysiącach, ukraińscy historycy zaprzeczają. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy Andrij Sibiga jesienią 2025 r. informowało o rozpoczęciu ekshumacji ofiar.

UPA i Armia ZSRR to jednostki UPA z Armią Radziecką rozpoczęły działalność w 1944 roku, po wycofaniu się nazistów z terytorium Ukrainy. Rebelianci atakowali kolumny wojskowe, wpadali w zasadzki, atakowali przedstawicieli władz. Tymczasem UPA działała za pośrednictwem agentów NKWD, którzy organizowali akcje karne i prowokacje. W 1944 roku dowódca UPA zreformował armię, która przez 10 lat w podziemiu walczyła z rosyjskim najeźdźcą.

Od 1942 roku OUN-UPA walczy na dwóch frontach – z nazistami i, gdy zostali wyparci, z komunistami. Działania miały na celu walkę z agentami sowieckimi, przeprowadzano sabotaż, sabotaż, próby. Ostatnia słynna bitwa oddziału UPA z NKWD miała miejsce 12 kwietnia 1960 r. Z analizowanych przez historyków UIPP dokumentów KGB wynika, że ​​na Ukrainie i w ZSRR przeprowadzono szereg prowokacji w celu skompromitowania UPA.

„Robili, co chcieli, mogli zabijać, strzelać i jakby Bandera to robił, ale to byli Rosjanie, to byli najemnicy Rosji, to byli ludzie z organów MGB [Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR – przyp. red. ]” – Z dokumentów KGB można dowiedzieć się także, kto tak naprawdę mógł bać się UPA i narzekać na działalność podziemia. Powstańcy byli niebezpieczni dla rosyjskich najeźdźców – przedstawicieli władz, służb specjalnych itp.

Jednocześnie bojownicy operowali na całej Ukrainie: nawet w obwodzie sumskim i charkowskim. Historycy UPIN zwracają uwagę, że w latach 60. poszczególni bojownicy ukrywali się i od czasu do czasu wdawali się w starcia z NKWD. W dodatku niektórzy do 1991 roku siedzieli w podziemiu i wyszli dopiero wraz z odzyskaniem przez Ukrainę niepodległości.